پزشکی سنتی مردم ایران
در این نوشتار مجموعه ای از درمانها و شیوه های سنتی مرسوم در نقاط مختلف ایران برای بیماریها و ابتلائات مختلف جمع آوری شده است . بدیهی است که بسیاری از گیاهان و یا روشهای گفته شده ، ممکن است امروز کاربرد فراوانی نداشته باشد. همچنین باید در نظر داشت ؛ به فرض در دسترس بودن گیاهان و یا مواد اولیه مورد اشاره در درمانها از طریق فروشگاههای "عطاری" و "گیاهان دارویی" ، برای آگاهی از میزان مصرف و درمان بهینه باید به متخصصین پزشکی سنتی ، مراجعه کرد .
بیماریای اسهالی ؛
برای درمان:
مردم آذربایجان شرقی جوشانده نهنج گل سرخ،زردچوبه و زیره کرمان استفاده میکنند.
مردم ایلام نیز دارو های زیر را تجویز میکنند:
o نوشیدن دم کرده برگ سبز پودنه کوهی
o نوشیدن دم کرده بره زا
o جویدن و خوردن کمی سماق
o نوشیدن جوشانده کاکوتی
o نوشیدن دم کرده گل انار
o نوشیدن دم کرده پوست انار
مراقبت غذایی در این ایام:
مردم آذربایجان شرقی کته ماست و پرهیز از خوردن آب سرد را توصیه میکنند
به منظور مراقبت فیزیکی:
مردم آذربایجان شرقی گرم نگه داشتن بدن بخصوص شکم را توصیه میکنند.
برای بیماری حصبه :
برای درمان:
مردم آذربایجان غربی برای معالجه حصبه جوشانده ترکیبی :"کل بنفشه ، عناب،تخم گشنیز،ماش سبز و تخم پنیرک" را صاف کرده بصورت شربت به بیمار میخورانند .
به منظور مراقبت فیزیکی:
مردم آذربایجان غربی بیمار را از سرما و سروصدا محافظت میکنند.
برای درمان سرماخوردگی:
برای درمان:
مردم آذربایجان شرقی خیس کرده چهارتخمه (به دانه،تخم ریحان،تخم بارهنگ،سپستان) و دم کرده گل بنفشه استفاده میکنند
مراقبت غذایی در این ایام :
مردم آذربایجان شرقی آش و برنج ساده را توصیه میکنند
به منظور مراقبت فیزیکی :
مردم آذربایجان شرقی گرم نگه داشتن بدن ، محافظت از سرما و رفع یبوست (با استفاده از دم کرده گل بنفشه ،روغن بادام شیرین) را توصیه میکنند.
درد شکم:
برای درمان :
مردم آذربایجان شرقی تخم نیلوفر و برای شیرخواران رازیانه تجویز میکنند
مردم مشکین شهر بخصوص برای درمان دل درد بچه ها "پنیرک،کل بنفشه ،کل کدو،گل ختمی" را چهارگل مینامند وتجویز میکنند همچنین گل بابونه را تجویز میکنند
مردم کاشان برای تقویت معده موکدا از به لیمو استفاده میکردند.همچنین از دم کرده آویشن برای درمان اسهال و ناراحتی های گوارشی استفاده میکنند.
آسم و تنگی نفس:
برای درمان :
مردم آذربایجان شرقی مخصوصا در اطفال خون خرگوش و کبوتر تجویز میکنند
اسهال:
برای درمان :
مردم مشکین شهر از عرق "بومادران" استفاده میکنند که مواد تلخ و اسانسهای فرار زیادی دارد و ضد التهاب و اسپاسم است و زیاد آن سردرد و سرگیجه میاورد.
مردم آذربایجان غربی مصرف زردچوبه و زیره را نیز توصیه میکنند.
مدر:
مردم آذربایجان شرقی از دم کرده دم گیلاس و یا دم کرده کاه برای افزایش ادرار استفاده میکنند.
سرفه و التهابهای داخلی بدن:
برای درمان:
مردم آذربایجان شرقی برای درمان سرفه ، تب و التهابهای داخلی بدن از سبزی خرفه استفاده میکنند
سبزی خرفه دارای اثر مدر ، ضد اسکوربوت ، تب بر، تصفیه کننده خون و تسکین دهنده تشنگی است.
مصرف خام و یا پخته آن در درمان التهاب دستگاه هضم و دستگاه دفع ادرار موثر است.
مصرف آن همچنین در زمان ترش کردگی معده موثر است.
همچنین از جوشانده دانه خرفه در آب و یا شیر برای دفع کرم روده اطفال استفاده میکنند.
در درمان درد و خونریزی لثه ها نیز جویدن و دهانشویه کردن عصاره خرفه موثر است.
سرخک:
برای درمان :
مردم آذربایجان غربی برای درمان سرخک ، دم کرده گل بنفشه را به مریض میدهند تا بهبود یابد. همچنین بیمار را از سرما و سروصدا محافظت میکنند.
سیاه دانه:
مردم اصفهان از سیاه دانه برای اثر قاعده آوری ، ضدکرم ، مسهل و زیاد کننده ترشحات شیر زنان ، استفاده میکنند.
عروسک پشت پرده ( physalis Alkekengi) :
این گیاه که یکی از رویشگاههای قدیمی آن اصفهان است که برگها و ساقه و کاسه گل آن در ردیف داروهای تلخ مزه و تصفیه کننده خون استکه در درمان بیماریهای سخت کلیه و مثانه ،سنگ کلیه ، نقرس و یرقان توسط پزشکان متقدم و متاخر مورد استفاده قرار میگرفته. همچنین ویتامین C موجود در میوه این گیاه دوبرابر لیموترش عنوان شده است.
مردم اصفهان سابق معتقد بودند مصرف ترشی همراه با ماست برای مادر شیرده موجب تب کردن طفل شیرخوار او میشود..فح
اصفهانیهای قدیم معتقد بودند که نوزاد چهلگی دارد و برای او در چهل روزگی قربانی میکردند و بچه را حمام میبردند و در ضمن آب ریختن به سر نوزاد چهل بار بسم الهه میگفتند.
اصفهانیهای قدیم برای جلوگیری از شیوع بیماریهای واگیر دار سرکه پیاز بالای سر بیمار میگذاشتند.
جلوگیری از بارداری:
اصفهانیهای قدیم در یک روش عوامانه برای جلوگیری از بارداری در ابتدای زمان دوره قاعدگی یک کله زرد چوبه میخوردند تا قاعدگی شروع شود.
همچنین بعد از نزدیکی برای جلوگیری از بارداری از بلور نمک استفاده میکردند.
زردی یا یرقان:
برای درمان:
مردم جندق برای درمان زردی به نوزاد و یا بیمار شیر الاغ میدادند
مردم ایلام برای درمان یرقان به فرد باتجربه ای مراجعه میکنند ، وی نرمه گوش بیمار را تیغ میزند تا خون در آید و بر آن آب نمک میپاشد و قندی را در دهان بیمار میگذارد. این کار را سه روز نزدیک غروب انجام میدهند.
خونریزی زیاد قاعدگی :
برای درمان:
مردم کاشان از دم کرده سرشاخه های گلدار گیاه گزنه به مدت 10 دقیقه ، برای درمان و رفع ترشحات زنانه و خونریزیهای زیاد قاعدگی استفاده میکردند و 2 تا 3 فنجان در روز میخوردند. همچنین جوشانده ولرم آنرا درون واژن تزریق میکردند.
برفک دهان نوزاد:
برای درمان:
مردم ایلام برای درمان برفک دهان نوزاد از یکی از سه روش زیر که هر یک به تنهایی موثر است استفاده میکردند:
o جوشانده فلوس را روی برفک یا پنیرک دهان میکشند تا برطرف گردد.
o چند قطره شیر بز را به مدت دوروز در دهان نوزاد و روی برفک ریخته میشویند.
o برفک را با جوش شیرین میشویند.
ویار بارداری:
برای درمان:
مردم ایلام برای درمان ویار شدید و همراه با استفراغ زن باردار ، شکمبه کوسفند را پخته و عصاره آنرا همراه با تکه هایی از آن به او میدهند تا درمان یابد.
سیاه سرفه:
برای درمان:
برای درمان سیاه سرفی مردم ایلام به یکی از روشهای زیر که هریک به تنهایی بسیار موثر است عمل میکردند:
o گوشت پرنده ای به نام قلاژیله یا همان غلیواج را به بیمار میخوراندند.
o گوشت خرگوش و یا کلاغ سیاه به بیمار میخوراندند.
o شیر الاغ به بیمار میخوراندند.
o مخلوط جوشانده کاکل ذرت و دم کرده گل استطوخودوس را به بیمار میخوراندند.
دندان درد:
برای درمان:
مردم کاشان برای التیام درد دندان ، میخک کوبیده روی دندان میگذاشتند. و یا جوشانده پوست سرخ رنگ درخت زالزالک را دهان شویه میکردند
بیماری های چشم:
برای درمان:
مردم کاشان برای زیاد شدن سوی چشم کوبیده زهره کبک را در چشم بیمار میریختند.
برای پیشگیری از بیماریهای چشم و افزایش نور چشم ، سرمه میکشیدند.
برای معالجه اب مرواری و دفع لکه چشم قطره ای از خون پرنده هدهد در چشم بیمار میریزند.
شیر زنی که دختر زاییده باشد در چشم بیمار میچکانند
کسی که مبتلا به چشم درد است باید از خوردن خیار و بلال خودداری کند
برای درمان جوش چشم گل چقچقه را روی چشم میگذارند.
برای معالجه تراخم ، خون کبوتری که زیر بال آن خال خال است (کبوترنجی) در چشم میچکانند
بیماریهای گوش :
برای درمان:
مردم ایلام برای رفع عفونت گوش ، قطره ای آب پیاز در آن میچکند
برای رفع گوش درد کمی روغن حیوانی در گوش میریزند
بیماریهای گلو:
برای درمان:
مردم ایلام برای درمان گلو درد جوشانده فلوس یا آب نمک را غرغره میکنند
مردم ایلام برای رفع ورم لوزه ، دم کرده گل انار را غرغره میکنند.
سینه درد و سرفه:
برای درمان:
مردم ایلام برای درمان سینه درد و سرفه به یکی از روشهای زیر عمل میکنند:
o فصد رگ دست ، و گذاشتن دست در آب گرم برای رفع اخلاط سینه
o نوشیده دم کرده مخلوط گیاهان " گل کاوزبان ، سپستان ، چهارتخمه،بره زا ، شکر تیغاله
o نوشیده دم کرده دانه به و یا مکیدن دانه به
o نشاسته حل شده در آب داغ را مینوشند
o نوشیدن محلول ولرم ترنجبین
o کنجد سیار را برشته کرده ، میکوبند و سپس با کمی آب پخته و میخورند
ناراحتی های تنفسی:
برای درمان:
مردم ایلام برای درمان ناراحتی های تنفسی، دم کرده گل اسطوخودوس را مینوشند.
ناراحتی های عصبی:
برای درمان:
مردم ایلام برای درمان ناراحتی های عصبی و رعشه جوشانده های زیر را تجویز میکنند:
o جوشانده کلیل کوهی
o دم کرده سنبل الطیب ، گل گاوزبان ، لیمو
o شربت بید مشک و گلاب
ناراحتی های کبد:
برای درمان:
مردم ایلام برای درمان ناراحتی های کبد موارد زیر را تجویز میکنند:
o جوشانده مرزنگوش
o جوشانده نعناع و گل همیشه بهار
صفرا:
برای درمان:
مردم ایلام برای درمان صفرا از :
o جوشانده ریشه کنگربا نبات
o جوشانده آلو سیاه و توت سیاه استفاده میکنند
بیماریهای کلیه و مجاری ادرار:
برای درمان:
مردم ایلام برای درمان درد کلیه ناشی از سنگ نوشیدن آب ترب سیاه را تجویز میکنند
نوشیدن مخلوط آب انار و آب
نوشیدن جوشانده ریشه رازیانه
دم کرده گل خارشتر را تجویز میکنند
بواسیر:
برای درمان:
مردم ایلام به روشهای زیر بواسیر را دفع میکنند:
o گذاردن سنگ یا آجر و کفگیر داغ زیر نشیمنگاه
o گذاردن کفگیر داغ پشت شانه
o گرفتن مقعد روی دود تره خراسانی
o شیافی از این مواد تهیه کرده و درون مقعد وارد میکنند : "کوهان شتر ، کوبیده نبات ، سوخته تریاک ، کندر ، ملک زره
تب :
برای درمان:
برای درمان تب نوبه مردم ایلام ، عرق پوست بید یا عرق کاسنی یا گنه گنه را تجویز میکنند
برای درمان تب های روده نیز موارد زیر را تجویز میکنند
o نوشیدن شیر الاغ و چکاندن چند قطره آن در بینی
o نوشیدن جوشانده صاف شده عناب
o نوشیدن محلول صاف شده ترنجبین در آب
این نوشتار در حال ویرایش و تکمیل میباشد
پزشکی سنتی مردم ایران
ایرج افشار سیستانی
1377
انتشارات روزنه
ISBN 964-6176-31-3
